Hành vi bình thường từ góc nhìn của mèo

Theo góc nhìn của mèo, những hành vi này thường là hành vi bình thường của loài

Nhiều hành vi của mèo bị chủ nuôi coi là vấn đề vì chúng ảnh hưởng đến lối sống, sinh hoạt trong gia đình. Từ góc nhìn của mèo, những hành vi này thường là hành vi bình thường của loài, được thể hiện trong môi trường sống trong nhà, hoặc là những hành vi mà mèo đã học được để tránh mối đe dọa hoặc để đạt được một nguồn thức ăn. Khi tìm hiểu các vấn đề này, cần tiếp cận từng trường hợp như một "câu chuyện" riêng, để tìm ra lý do vì sao một con mèo cụ thể bắt đầu thể hiện hành vi đó, và cách nó có thể đã thay đổi hoặc được củng cố theo thời gian do các sự kiện trong môi trường thay đổi, chẳng hạn như hành vi của chủ nuôi.

Đi lang thang

Mèo đôi khi biến mất khỏi nhà trong thời gian dài, gây ra rất nhiều lo lắng cho chủ nuôi. Những lần vắng mặt này có thể do chúng đi săn mồi, đi tìm bạn đời, hoặc bị mắc kẹt (ví dụ như trong nhà kho)v.v. Trong một số trường hợp, mèo chuyển hẳn đến một khu vực hoặc nhà khác, trở thành "mất tích" đối với chủ nuôi. Khi mèo được phát hiện, chủ thường cố gắng nhiều lần để đưa chúng trở về nhà.
Mèo thường sẽ rời khỏi khu vực chính nếu chúng không còn cảm thấy nơi đó an toàn. Điều này có thể do một sự kiện gây chấn động, hoặc do sự lo lắng kéo dài liên quan đến các yếu tố trong môi trường. Việc tìm một địa điểm khác an toàn và phù hợp hơn cũng là một yếu tố. Quá trình chuyển từ nơi này sang nơi khác có thể diễn ra đột ngột hoặc từ từ: trong trường hợp sau, chủ có thể nhận thấy mèo dành ít thời gian ở nhà hơn theo thời gian, và cuối cùng không quay trở lại nữa.
Một yếu tố phổ biến dẫn đến việc mèo rời bỏ khu vực chính là sự hiện diện của các con mèo khác trong nhà hoặc ở các hộ lân cận. Việc mèo di cư là phản ứng bình thường trước mật độ quần thể tăng cao, và việc di chuyển sang lãnh thổ mới có khả năng được mèo coi là lựa chọn tốt hơn so với việc phải lo lắng liên tục trước mối đe dọa từ các con mèo khác hoặc một nguồn gây sợ hãi cụ thể trong môi trường cũ.

Trốn tránh

Chủ nuôi cũng có thể lo lắng khi mèo dành quá nhiều thời gian để trốn hoặc tránh tương tác, đặc biệt nếu đây là một thay đổi so với hành vi bình thường của chúng. Hành vi rút lui và trốn tránh là phản ứng bình thường và phổ biến trước một mối đe dọa nào đó. Bằng cách tìm một nơi kín đáo hoặc cao để tránh tình huống khó chịu.
Tương tự như việc đi lang thang, mèo có thể trốn lâu dài nếu môi trường sống có yếu tố khiến chúng lo lắng, hoặc nếu chúng có phản ứng sợ hãi kéo dài trước điều gì đó xuất hiện trong môi trường. Ví dụ, mèo sợ người lạ có thể trốn trong thời gian dài khi có khách đến nhà. Sự lo lắng gây ra bởi các hoạt động không thể đoán trước của những con mèo khác, không thuộc cùng nhóm xã hội, cũng có thể dẫn đến hành vi trốn tránh kéo dài.
Điều quan trọng cần nhớ là, mặc dù chủ nuôi coi việc trốn tránh hoặc đi lang thang là vấn đề, nhưng những hành vi này thực chất là cách mèo giải quyết các vấn đề mà chúng cảm nhận. Do đó, ngăn cản mèo thể hiện các hành vi tránh né này có thể khiến phúc lợi của chúng bị tổn hại hơn.

Hành vi săn mồi

Mèo là loài săn mồi đơn độc chuyên biệt, với các thuộc tính giác quan cũng như hành vi được điều chỉnh để thực hiện chức năng này. Săn mồi là một hành vi tự nhiên của mèo, và chúng cần có một cách nào đó để thể hiện hành vi này.

Do đó, những con mèo bị hạn chế không thể săn mồi, chẳng hạn như mèo sống trong nhà, vẫn có động lực để thể hiện các hành vi thuộc kiểu săn mồi, và những hành vi này cần được chuyển hướng vào hoạt động chơi đùa. Vì mèo vẫn duy trì bản năng săn mồi ngay cả khi đã no, việc đảm bảo mèo có đủ thức ăn không nhất thiết sẽ ngăn cản hành vi săn mồi (mặc dù một con mèo đói sẽ có xu hướng dành nhiều thời gian hơn để săn mồi). Những con mèo không đói vẫn sẽ săn mồi, nhưng không ăn con mồi.

Mặc dù người ta thường cho rằng mèo con săn mồi nhiều hơn, điều này không nhất thiết đúng: Peachey và Harper (2002) không tìm thấy mối liên hệ nào giữa tuổi tác và hành vi săn mồi.

Hành vi tìm kiếm sự chú ý

Hành vi tìm kiếm sự chú ý là những hành vi mà mèo đã học được khi đạt được phản ứng từ chủ, và chúng coi đó là sự củng cố tích cực. Chỉ 3% trong số 61 con mèo được đưa đến một phòng khám hành vi tại trường đại học được báo cáo có hành vi tìm kiếm sự chú ý là vấn đề chính (theo R. Casey). Trong một cuộc khảo sát chung, 45% trong số 113 người chủ báo cáo rằng mèo của họ thể hiện một hoặc nhiều hành vi tìm kiếm sự chú ý, nhưng chỉ 6% trong số đó coi đây là một "vấn đề" (theo R. Casey), cho thấy những hành vi này thường được chủ nuôi chấp nhận.

Vì mèo cần có động lực để đạt được sự chú ý từ chủ, nên chỉ những con mèo coi trọng việc giao tiếp xã hội với chủ mới học được các hành vi tìm kiếm sự chú ý. Các hành vi này có thể rất đa dạng, tùy thuộc vào những gì mỗi con mèo nhận thấy sẽ giúp chúng đạt được phản ứng. Giống như chó, nhiều con mèo có một loạt hành vi khác nhau mà chúng sử dụng trong các hoàn cảnh khác nhau và phản ứng với các tín hiệu phân biệt khác nhau. Ví dụ, một con mèo có thể nhận được sự chú ý bằng cách nhảy lên đùi chủ khi họ ngồi xuống, nhưng cần leo lên chân chủ để nhận phản ứng nếu họ đang đứng nói chuyện điện thoại.

Mèo thường rất giỏi trong việc nhận ra những hành vi mà chủ không thể bỏ qua và luôn "hiệu quả" trong việc nhận được phản ứng ngay cả khi chủ bận làm việc khác. Ví dụ, một người chủ có thể thấy một tông giọng nhất định trong tiếng kêu của mèo rất phiền phức hoặc đáng yêu, hoặc luôn phải phản ứng khi mèo đi dọc theo kệ bày đồ sứ quý giá, làm lung lay chúng.

Dù ít phổ biến hơn ở chó, mèo có thể tìm kiếm sự chú ý khi chúng lo lắng về các sự kiện khác trong môi trường. Điều này xảy ra khi chủ nhân trước đó đã phản ứng với dấu hiệu lo lắng của mèo bằng cách trấn an chúng. Mèo cũng có thể thu hút sự chú ý của chủ để đạt được phần thưởng, chẳng hạn như thức ăn hoặc được ra ngoài nhà.

Hành vi chơi đùa 

Hành vi chơi đùa của mèo có thể bị coi là không phù hợp khi nó diễn ra vào thời điểm không mong muốn, trong một bối cảnh không phù hợp, hoặc vì việc chơi quá thô bạo gây ra chấn thương. Các tương tác giữa mèo và chủ nhân bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi kết quả của việc học tập; do đó, khi mèo coi trọng sự tương tác xã hội, bao gồm cả việc chơi đùa, những kiểu hành vi giúp chúng đạt được sự tương tác này sẽ được củng cố và có nhiều khả năng xảy ra hơn sau này. 

Tính chất của hành vi chơi đùa bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi những trải nghiệm trong giai đoạn phát triển. Ở mèo con, chơi đùa được coi là một phần cơ chế để phát triển và tinh chỉnh các kỹ năng vận động phù hợp cho việc săn mồi (Bradshaw, 1992). Trong giai đoạn này, chúng cũng có khả năng học cách nhận biết các bề mặt thích hợp để thực hiện những hành vi này. Ban đầu, mèo con sẽ chơi với bất kỳ đồ vật nào xung quanh, chẳng hạn như lá cây và cành cây, nhưng mèo mẹ sẽ hướng các chuỗi vận động này tới bề mặt phù hợp bằng cách mang về các con mồi. Do đó, việc chơi đùa không phù hợp với mèo con, chẳng hạn như vẫy ngón tay trên lưng ghế sofa, có thể dẫn đến việc thiết lập các thói quen chơi đùa ở mèo trưởng thành hướng đến tấn công con người.

Tài liệu tham khảo:

1. Horwitz, D. F., & Mills, D. S. (Eds.). (2009). BSAVA Manual of Canine and Feline Behavioural Medicine (2nd ed.). British Small Animal Veterinary Association.