Liệu pháp Pheromone: Một cách tiếp cận khoa học đối với sức khỏe động vật

Pheromone là một hình thức liệu pháp tự nhiên dựa trên các tín hiệu hóa học mà động vật sử dụng để giao tiếp. Có dữ liệu dựa trên bằng chứng chứng minh hiệu quả của chúng trong việc điều trị các rối loạn lo âu ở chó và mèo. Pheromone có ưu điểm là không cần sử dụng qua đường uống. Đối với cả chó và mèo, chúng được bào chế để xịt lên các vị trí cụ thể hoặc khuếch tán vào không khí trong môi trường sống của thú cưng.

Pheromone thường chỉ đặc hiệu cho từng loài, và vì không được hấp thu vào cơ thể (mà chủ yếu kích hoạt các thụ thể bên ngoài), chúng thường không có chống chỉ định. Phản ứng phụ hiếm gặp và thường liên quan đến việc gửi tín hiệu pha trộn khiến động vật bối rối.

Ở mèo, một số pheromone được giải phóng trong quá trình đánh dấu bằng mặt:

• Phân đoạn F3 của pheromone mặt mèo được mèo tiết ra khắp môi trường qua hành vi cọ mặt để đánh dấu ranh giới và lối đi. Pheromone này được cho là mang lại sự ổn định cảm xúc, có thể bằng cách giúp phân biệt các vật thể quen thuộc và không quen thuộc. Việc thiếu pheromone này có thể làm tăng lo lắng.
• Phân đoạn F4 của pheromone mặt mèo được sử dụng để đánh dấu đối tượng khác (allomarking), thường thấy ở mèo sống cùng nhau hoặc giữa mèo và chó hay mèo và con người có mối quan hệ thân thiết. Việc áp dụng phân đoạn F4 lên một động vật hoặc người lạ có thể làm tăng khả năng tiếp xúc không gây hấn (Pageat và Gaultier, 2003).

Tác dụng của pheromone:

Pheromone là các chất hóa học được sử dụng để giao tiếp giữa các cá thể trong cùng một loài. Chúng được nhận biết bởi cơ quan vomeronasal (VNO), một phần của hệ khứu giác phụ. Pheromone liên kết với các protein liên kết pheromone (PBP) đặc hiệu cho loại pheromone đó. Quá trình này kích hoạt các thụ thể cụ thể, làm thay đổi trạng thái cảm xúc của thú cưng hoặc kích thích các hiệu ứng sinh lý như giải phóng hormone.

Do các thụ thể này thường chỉ có ở loài sản sinh pheromone, tác dụng của chúng mang tính đặc hiệu theo loài. Ở nhiều loài động vật, bao gồm mèo, phản ứng flehmen (há miệng) giúp tăng cường nhận biết pheromone sinh dục bằng cách mở các ống khứu giác và hút pheromone vào VNO. Ở chó, hành động liếm nhanh (tonguing) lên nhú khứu giác cũng có thể hỗ trợ nhận biết pheromone (Pageat và Gaultier, 2003).

Các loại pheromone:

• Releasers: Kích hoạt thay đổi tức thì về sinh lý, chẳng hạn như giải phóng hormone. Pheromone sinh dục thuộc nhóm này. Hiệu quả thường xuất hiện ngay lập tức và có thể không cần liệu pháp hành vi bổ sung sau khi đáp ứng đã được thiết lập trong ngữ cảnh cụ thể.
• Primers: Kích hoạt thay đổi trạng thái cảm xúc. Nhóm này bao gồm pheromone mặt mèo và pheromone làm dịu chó, được sử dụng như một phương pháp hỗ trợ cho các liệu pháp hành vi và điều chỉnh môi trường khác.

Chỉ định chung

Pheromone hữu ích trong việc giảm một loạt các hành vi do sợ hãi và lo âu gây ra ở mèo và chó, và tên thương mại của chúng thường gắn liền với công thức đặc hiệu.

Feliway® (CEVA Sante Animale, Libourne, Pháp) là phiên bản tổng hợp của phân đoạn F3 của pheromone mặt mèo. Sản phẩm này có thể hiệu quả trong việc kiểm soát căng thẳng, lo âu, đánh dấu bằng nước tiểu, và cào móng dọc. Nó cũng hữu ích khi giới thiệu mèo vào các tình huống có thể gây sợ hãi hoặc lo âu, như chuyển đến nhà mới, đến bệnh viện thú y, hoặc đi xe. Ngoài ra, Feliway® còn hỗ trợ cải thiện sự thèm ăn, tương tác xã hội và trò chơi khi những điều này bị hạn chế bởi sợ hãi hoặc lo âu. Sản phẩm cũng có thể là một phương pháp hỗ trợ cho bất kỳ bệnh lý nào mà căng thẳng và lo âu có thể là yếu tố góp phần, chẳng hạn như viêm bàng quang kẽ.

Feliway®  có sẵn dưới dạng bình xịt, có thể được sử dụng tại các vị trí cụ thể nơi mèo có thể đánh dấu (ví dụ: đánh dấu bằng nước tiểu hoặc cào móng) hoặc trên chăn, trong lồng vận chuyển, hoặc hộp để giảm lo âu liên quan đến việc nhốt, di chuyển bằng xe hơi hoặc ở môi trường lạ (ví dụ: phòng khám thú y). 

Đối với hành vi đánh dấu nước tiểu và cào móng, cần xịt mỗi ngày tại từng vị trí đã được đánh dấu, cũng như các đồ vật nổi bật mà mèo có thể đánh dấu, trong ít nhất 30 ngày.

Đối với các hộ gia đình có nhiều mèo, cần xịt hai lần mỗi ngày trong 45 ngày.
Ngoài ra, còn có một loại máy khuếch tán cắm điện, giúp phát tán pheromone khắp môi trường. Máy khuếch tán này có thể được sử dụng để kiểm soát hành vi đánh dấu nước tiểu trong các hộ gia đình nhiều mèo và giảm lo âu, sợ hãi liên quan đến các vật nuôi khác, thay đổi trong gia đình, hoặc chuyển đến nhà mới.

Feliway Diffuser được sử dụng tại Petcial Spa cho thấy hiệu quả giúp mèo giảm stress

Chống chỉ định, tác dụng phụ và các sự cố bất lợi:

Vì pheromone là hợp chất tự nhiên nhắm mục tiêu đến các thụ thể hóa học bên ngoài đặc hiệu cho từng loài được sản xuất, không có nguy cơ gây độc, chống chỉ định hay ảnh hưởng đến các loài khác.

Sản phẩm an toàn cho vật nuôi bị bệnh hoặc lớn tuổi, và có thể được sử dụng an toàn cùng với bất kỳ loại thuốc nào, bao gồm cả thuốc hướng thần.

Tài liệu tham khảo:

Horwitz, D. F., & Mills, D. S. (Eds.). (2009). BSAVA Manual of Canine and Feline Behavioural Medicine (2nd ed.). British Small Animal Veterinary Association.